در این گزارش که به قلم الن لیاپسون رئیس مرکز و اندیشکده استیمسون امریکا نوشته شده آمده است: روابط بین ایران و افغانستان از زمان انقلاب 1979 دستخوش تغییر شده است.چگونه ممکن است از خروج نیروهای ایالات متحده در سال2014 بر فرصت ها یا چالش هایی که کشورهای همسایه افغانستان با آن مواجهند چه تاثیری ممکن است بگذارد؟
وقتی که نیروهای بین المللی در سال 2014افغانستان را ترک کنند تمام همسایگان این کشور تحت تاثیر قرار خواهند گرفت. ایالات متحده مذاکره با دولت افغانستان برای امضای پیمان راهبردی را به اتمام رسانده است ، این معاهده اجازه می دهد که تعداد کمی از نیروهای نظامی ( 5000 تا 15000 ) در این کشور باقی بماند. ماموریت آنها ارائه "آموزش و حمایت های دیگر" خواهد بود اما نقش "رزمی" برعهده نخواهند داشت.
حامد کرزی، رئیس جمهور افغانستان ،اعضای لویی جرگه ( مجلس بزرگان ) را گرد هم آورد تا این توافقنامه را مورد بحث قرار دهند . با وجود تصویب جرگه ، حامد کرزی اعلام کرده است که او ترجیح می دهد جانشینش ، بعد از انتخابات بهار 2014 ، این توافقنامه را امضا کند. او در مورد شرایط و قیود توافقنامه نیز اعتراضاتی داشت.
با این حال، دولت اوباما از دولت افغانستان خواست در اسرع وقت توافقنامه را نهایی کند، تا امکان خروج منظم از تجهیزات و نیروها فراهم شود. مقامات عالی رتبه به کابل سفر کرده اند تا خواستار تسریع در امر شوند، اما در طول سفرماه دسامبر چاک هیگل وزیر دفاع امریکا به کابل ، او با رییس جمهور کرزای دیدارنکرد و گفت: هیچ چیز بیشتری برای گفتن در مورد توافق وجود ندارد.
اگر نیروهای آمریکایی پس از سال 2014 باقی بمانند ، به ویژه ایران این مسئله را تهدیدی برای امنیت خود خواهد دید. " حسن روحانی رئیس جمهور ایران در ماه سپتامبر گفت " ما آنها [ نیروهای خارجی ] را مخل صلح و امنیت منطقه ای می دانیم". مرضیه افخم ، سخنگوی وزارت خارجه ایران هم در ماه دسامبر هشدار داد ایران " امضا وتصویب این پیمان را برای مصلحت و منافع دراز مدت افغانستان مفید نمی داند "
با این حال ،دولت ایران، همچنین نشان داد که تصویب توافق نامه ای بین ایالات متحده و افغانستان ، موضوع داخلی افغانستان است ،این موضع نشان می دهد که ایران ممکن است ازتوافقی که اجازه می دهد تعداد کمی از نیروهای آمریکایی در این کشور باقی بماند استقبال می کند.
ایران مایل است نقش فعالتری در امنیت افغانستان ، به ویژه در غرب افغانستان در امتداد مرزهای مشترک دو کشور، و در مناطقی که اقلیت هزاره زندگی می کند، ایفا کند. هزاره ها ، مانند ایرانیان ، شیعه هستند اما آنها از لحاظ قومی فارس نیستند. در دسامبر سال 2013، ایران و افغانستان یک توافق امنیتی جدید برای پیشبرد همکاری های امنیتی امضا کردند.
روابط بین دولت سنی افغانستان و حکومت دینی شیعه ایران چیست؟ در چه مسائل آنها باهم همکاری می کنند ؟ در چه مسائلی با هم اختلاف دارند ؟
ایران و افغانستان روابط پیچیده ای دارند. ایران در سرنگونی دولت طالبان در سال 2001 و حمایت از ائتلاف شمال نیروهای افغان - که در دولت حامد کرزی برجسته هستند- کمک حال بود. ایران همچنین یک اهدا کننده کمک های بزرگ و شریک تجاری برای افغانستان محسوب می شود .
مبادلات تجاری دو جانبه بین دو کشور بیش از 2 میلیارد دلار در سال برآورد شده و در حال افزایش است . اکثریت قریب به اتفاق این حجم مبادلات تجاری را صادرات ایران ، به ویژه منابع انرژی ، به افغانستان تشکیل می دهد. تا ژوئیه 2013، حدود 500 شرکت ایرانی در افغانستان فعال بودند.
تهران و کابل انتظار دارند وقتی بندر چابهار ایران به طور کامل فعال شود حجم مبادلات تجاری دو جانبه بازهم افزایش یابد. این بندر، که در ماه جولای افتتاح شد ، به عنوان مجرایی برای افغانستان محصور در خشکی جهت تجارت با هند و کشورهای دیگر، در نظر گرفته شده است.
اما ایران از دولت کرزی بخاطر وابستگی به نیروهای نظامی غرب ( به ویژه آمریکا ) انتقاد کرده است.
همچنین دو کشور اختلافات خاصی ، به ویژه بر سر آب ، تجارت غیر قانونی مواد مخدر ، و پناهندگان دارند. به احتمال زیاد هنگامی که ساخت سد های بزرگ برق آبی در افغانستان به پایان برسد، جریان آب به ایران کاهش خواهد یافت، و تقسیم آب در حال تبدیل شدن به یک مسئله حاد اصطکاک بین دو کشور است.
در مورد مسئله قاچاق مواد مخدر ، تهران ٰ، کابل و واشنگتن را بخاطر عدم جلوگیری از تولید تریاک در افغانستان مقصر می داند . ایران می گوید از زمان انقلاب اسلامی سال 1979(1357 )، بیش از 3700تن از نیروهای امنیتی را در راه مبارزه با قاچاقچیان مواد مخدر، از دست داده است . تهران تخمین می زند که حدود 1 میلیارد دلار در سال برای مبارزه با مواد مخدر هزینه می کند.
حضور و مشارکت ایران در غرب افغانستان ، به ویژه در استان هرات بسیار قوی است. تهران در زیرساخت های حمل و نقل، آموزش و پرورش، نهادهای فرهنگی و مبادلات بورس افغانستان سرمایه گذاری کرده است ، ایران یک منبع مهم مواد غذایی و کالاهای تولیدی(صنعتی) نیز دارد. ایران در کنفرانس های کمک های بین المللی که برای کمک به افغانستان برگزار شده نزدیک به یک میلیارد دلار کمک را متعهد شده است ، و در دهه اول پس از سقوط طالبان ،حدود 12 ٪ از کل کمک های انجام شده برای بازسازی و توسعه افغانستان از طرف ایران بود. دیگر کمک کننده اصلی افغانستان ایالات متحده آمریکا ، کشورهای اروپایی و ژاپن هستند. عربستان سعودی و پاکستان نیز به گروه های مختلف افغان کمک های مالی ارسال می کنند، اما آنها در مورد کمک و حمایت مالی کمتر شفاف عمل می کنند.
پس از خروج امریکا از افغانستان حضور ایران در افغانستان چقدر خواهد بود؟
ایالات متحده و ایران در واقع چند هدف مشترک دارند که عبارتند از:
جلوگیری از بازگشت افغانستان به جنگ داخلی تمام عیار
جلوگیری از بازگشت طالبان به عنوان نیروی سیاسی غالب
ریشه کنی ورود مواد مخدر افغانستان به بازار های بین المللی
حمایت از افغانستان در مسیر ثبات سیاسی و اقتصادی
با این حال ، تا وقتی که مسئله نیروهای آمریکایی در افغانستان پس از سال 2014 حل و فصل نشود ، ایران تمایلی به همکاری با ایالات متحده نخواهد داشت. اما اگر روابط ایران و آمریکا در نتیجه مذاکرات هسته ای بهبود یابد، ممکن است همکاری در مورد افغانستان کمتر حساس بشود. حوزه های امید بخش برای همکاری شامل امنیت مرزی، بازسازی اقتصادی و جلوگیری از بازگشت طالبان به موقعیت سیاسی غالب است.
وضعیت بیش ازیک میلیون پناهنده افغان در ایران چگونه است؟
مسئله پناهندگان افغان در ایران یک عامل تنش بالقوه در روابط ایران و افغانستان است، اگرچه بسیاری از آنها چندین دهه در ایران زندگی کرده اند و در حال حاضر در اقتصاد در بسیاری از سطوح اقتصادی وارد شده اند . با توجه به بررسی سال 2008 سازمان ملل متحد کارگران افغان حدود 500 میلیون دلار در سال پول به کشورشان می فرستادند که معادل 6 ٪ از تولید ناخالص داخلی افغانستان در آن زمان بود . هنگامی که مشکلات اقتصادی افزایش می یابد ، ایران به منظور تشویق ، و یا حتی وادار کردن، پناهندگان برای بازگشت به خانه، با فشارهایی مواجه می شود.
در انتهای این مقاله آمده است : نگاه جامعه بین المللی در مورد استقبال ایران از پناهندگان تا حد زیادی مثبت است . در ژوئن 2012، ایران ، دوره ثبت نام "تنظیم طرح جامع" خود را ، که به برخی از افغان ها اجازه قانونی کردن وضعیت مهاجرت خود را می داد به پایان رساند. با توجه آمار دیده بان حقوق بشر ، فقط وضعیت پناهندگی 800هزار نفراز3 میلیون افغان در ایران به رسمیت شناخته شده اند .